Yaprak bitlerini tanıyalım yazım ile sizlere kısaca yaprak bitlerinden bahsetmek istiyorum. Eğer bir bitki yetiştirdiyseniz ‘yaprak biti‘ ismi size tanıdık gelmiştir.
Yaprak Bitlerini Tanıyalım
Hemiptera/Homoptera takımının Aphididae ailesinden olan yaprak bitleri yetiştirdiğimiz bitkiler üzerinde koloniler oluşturarak çeşitli yollarla zarar verirler. Çok fazla türü ve polifag bir zararlı olduğu için yaprak bitlerini çoğu bitkide görmeniz mümkündür. Bunların yanında çok da hızlı ürerler, öyle ki bir önceki gün zararlı (yaprak biti) bulunmayan bir bitkiyi diğer gün yapraklarının altında kolonileşmiş şekilde gözlemleyebilirsiniz. Bunun nedeni sahip oldukları adaptasyon sonucu elde etmiş oldukları inanılmaz hızlı şekilde üreme kapasitesidir.
Yaprak bitleri iki şekilde ürerler, birincisi döllenme yoluyla. Bu yolla döllenen yumurtalar kış boyunca saklanır ve mevsim sıcakları uygun olduğunda yumurtadan çıkarlar, lakin yaprak bitleri yılda sadece 1 kez döllenerek ürer. Yaprak bitlerinin asıl üreme yöntemi partenogenez yani döllenme olmadan üremektir. Yaprak bitleri iklimin uygun olduğu bölgelerde bu şekilde ürer. Döllenerek üremeden yılda birkaç döl verirken, partenogenez sayesinde yılda 30 döle kadar verebilmeleri mümkündür. Partenogenez ile oluşan yavrular evebeyninin klonudur bu yüzden ataları tarafından oluşturulmuş direnç mekanizmalarının aynıları taşırlar. Yaprak bitlerini ilginç kılan bir başka şey ise bazı türlerin doğuştan hamile olmasıdır. Yaprak bitleri yavrularını nimf olarak doğurur ve bu nimfler doğuştan hamiledir. Aynı şekilde bu nimfler 10 gün sonra olgun haline gelip yavrulayabilirler. Bu olgun yaprak bitleri kanatlı veya kanatsız olabilir. Kanatlı olgun yaprak bitleri daha hızlı başka bitkilere ulaşarak orada üreme şansı bulur ve daha zararı daha tehlikeli hale getirir.
Yaprak Bitlerini Tanıyalım: Hayatta Kalma Çabaları
Yaprak bitlerinin hayatta kalmak için geliştirdikleri bir diğer yapı ise cornicle adı verilen yaprak bitinin abdomeninden çıkan ve feromon salgılayan yapıdır.
Bu salgılanan sıvının ballı madde adını verdiğimiz salgı olduğu düşünülüyordu fakat bunun bir mesajcı feromon olduğu keşfedildi.Bu feromon koloninin geri kalanına ‘tehdit var!‘ vari bir bir mesaj verdiği düşünülüyor. Yapılan araştırmalarda bu yapının olası bir fiziksel tehditte nimflerin istisnasız salgıladığı gözlemlenmiştir.
Yaprak bitleri hızlı üremenin ve iletişim kabiliyetlerinin yanı sıra bitkiye olan çeşitli zararları ile ünlüdür. Bu zararların başında ballı madde gelir. Yaprak bitleri hortum (stylet) adı verilen sokucu-emici ağız yapısı ile bitkinin floeminden yani bir nevi damarlarından beslenerek karbonhidrat açısından zengin olan bu maddeyi salgılar. Bu madde ise bitki yüzeyinde ve yapraklarda fumajin oluşturarak bitkinin fotosentez kalitesini düşürür. Fotosentezdeki azalma, yaprak ve meyvelerde erken dökülmeye ve ürünün değerinin düşmesine sebebiyet vermektedir. Ancak bu maddenin yararlı yönleri de vardır. Ballı madde karıncalar ve çeşitli mikroorganizmalara besin kaynağı olabilmekte ve hatta arılar sayesinde insanlara kadar ulaşan bir yarar ağına sahiplik yapabilmektedir. Bu madde bal arıları tarafından toplanıp, insanlar tarafından çam balı, orman balı, salgı balı gibi ürünler elde edilmektedir.
Yaprak bitlerinin zararlarının bir diğeri ise non-persistent yani kalıcı olmayan taşınma şekli ile bulaşan virüs hastalıklarıdır. Caulimovirus, sequivirus, trichovirus, waikavirus bunların bazılarıdır. Yaprak bitlerinin bitkinin floemindeki besin ile beslenmesi sırasında hortumunda (stylet) taşıdığı virüsler bitkilerimizde büyük kayıplar meydana getirebilir. Bu virüs hastalıklarının birçoğu bize ekonomik zarar olarak yansır. Yaprak biti tarafından sağlıklı bir bitkiye virüs bulaştırma aşaması ise inokulasyon perdiyodu olarak adlandırılır. Bu süre birkaç saniye veya birkaç dakika aralığındadır. Ayrıca yaprak bitlerinin beslendiği floem yani bitkinin damarı bitkinin bünyesinde dolaşım yaptığından dolayı, bu virüslerin bitkinin her tarafına yayılması kaçınılmazdır.
Bütün bunlardan anlıyoruz ki, yaprak bitleri her ne kadar küçük ve zararsız görünse de başımıza kendilerinden kat ve kat büyük problemlere yol açabilirler. Bu yüzden onları hafife almak yerine mücadele etmeyi, mücadeleyi ise bilinçli bir şekilde yapmayı unutmamalıyız.
Yaprak Biti Yaşam Döngüsü
Fotoğraf Kaynakları: 1.factrepublic.com, 2.thebugchicks.com, 3.LOWELL R. NAULT, 4.cropscience.bayer.co.uk
Kaynaklar:
1.Mondor, E., S. Baird, K. Slessor, and B. Roitberg. 2000. Ontogeny of alarm pheromone secretion in pea aphid, Acyrthosiphon pisum. Jour of Chem. Ecol. 26 (12): 2875-2882
2.Durovic, G , Ülgentürk, S . (2014). Ballı madde salgısı . Türkiye Entomoloji Bülteni, 4 (2) , 121-137 . DOI: 10.16969/teb.67717
3.Utah State Universty, Fact Sheet. Aphid pests on Vegetables (August ,2017)
4.Çandar, A , Gümüş, M . (2013). Bitki virüslerinin vektörlerle taşınmasına moleküler yaklaşımlar . Türkiye Entomoloji Bülteni , 2 (3) , 207-222 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/entoteb/issue/5541/75020
5.Lowell R. Nault , American Entomologist, Volume 59, Issue 4, Winter 2013, https://doi.org/10.1093/ae/59.4.229
6.Bitki Zararlılarının Latince ve Türkçe İsimleri Nedir?