Tahılların ve hayvanların ilk kez evcilleştirildiği yerlerin altını çizen Bereketli Hilal Ulusal Coğrafyası’ndan harika bir harita.
Şu anda, Sapiens: Yuval Noah Harari’nin İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi adlı ilginç ve kışkırtıcı bir kitabını okuyorum. Tarım Devrimi’ne “tarihin en büyük sahtekarlığı” diyor.
Tarım Devrimi, yeni ve kolay bir yaşam çağını müjdelemek yerine, çiftçilere genel olarak yemcilere göre daha zor ve daha az tatmin edici olan çiftçiler bıraktı. Avcı-toplayıcılar, zamanlarını daha teşvik edici ve çeşitli şekillerde geçirdiler ve açlık ve hastalık riski daha azdı. Tarım Devrimi, insanlığın elindeki toplam gıda miktarını kesinlikle arttırdı, fakat ekstra gıdalar daha iyi bir diyet veya daha fazla boş zamana dönüşmedi. Aksine, nüfus patlamalarına ve seçkin elitlere tercüme edildi. Ortalama bir çiftçi ortalama bir dozerden daha çok çalıştı ve karşılığında daha kötü bir diyet yaptı. Tarım Devrimi tarihin en büyük sahtekarlığıydı.
Harari ayrıca, buğdayın başka yerlerde değil, insanları evcilleştirdiğini de iddia ediyor:
Buğday açısından Tarım Devrimi hakkında bir an düşünün. On bin yıl önce, buğday, Orta Doğu’da küçük bir aralıkta tutulan, birçoğunun yalnızca yabani bir otuydu. Birdenbire, birkaç kısa bin yılda, tüm dünyada büyüyordu. Temel evrimsel hayatta kalma ve üreme kriterlerine göre buğday, dünya tarihindeki en başarılı bitkilerden biri haline gelmiştir. 10.000 yıl önce tek bir buğday sapının yetişmediği Kuzey Amerika Büyük Ovaları gibi bölgelerde, başka herhangi bir bitkiyle karşılaşmadan bugün yüzlerce kilometre boyunca yürüyebilirsiniz. Dünya çapında, buğday, İngiltere’nin neredeyse on katı olan dünyanın yüzeyinin yaklaşık 1.400.130 kilometre karesini kapsıyor.
Buğday önemsizken nasıl birden bire her yerde görülmeye başlandı?
Buğday insanoğlunu avantajlı bir şekilde manipüle ederek yaptı. Atalarımız, yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar avlanmakta ve toplanmakta oldukça rahat bir yaşam sürmekteydi, ancak daha sonra buğday yetiştiriciliği için daha fazla çaba sarf etmeye başladı. Birkaç bin yıl içinde, dünyanın pek çok yerindeki insanlar şafaktan alaca karanlığa kadar buğday tarımı yapmak dışında çok az şey yapıyorlardı. Kolay değildi. Buğday insandan çok şey istedi, nazlandı. Buğday kayalar ve çakıl taşlarından hoşlanmadı, bu yüzden insan, ovaları seçti ve bu alanları buğday için ıslah etti.
Buğday, alanını, suyunu ve besinlerini diğer bitkilerle paylaşmaktan hoşlanmıyordu, bu nedenle erkekler ve kadınlar, uzun süren kavurucu güneşin altında diğer yabancı otları ayıklayarak zaman geçirdi. Buğday hastalandı, bu yüzden insan, solucanlara, böceklere ve yanıklara dikkat etmek zorunda kaldı. Buğday tavşan ve akasya sürüleri tarafından saldırıya uğradı, bu yüzden çiftçiler çit kurdu ve tarlalarında beklemek zorunda kaldı. Buğday susadı, bu yüzden insanlar su kuyularından suyu taşımak ya da kavurucu güneş altında su kanalları ile buğdaya suyu getirmek zorunda kaldılar. Bunlar yetmiyormuş gibi insan, buğdayın büyüdüğü toprağı beslemek için hayvan dışkısı topladı. p100
Peki atalarımız adapte olabildi mi?
Oysaki atalarımızın vücudu bu tür görevler için gelişmemişti. Elma ağaçlarına tırmanmaya ve ceylanlardan sonra koşmaya, ovalardan kayaları temizlemeye ve su kovalarını taşımaya adapte olmamıştı. İnsan omurgası, dizleri, boyunları ve beli ile bu işin ağır olan bedelini ödedi. Antik iskelet çalışmaları, tarıma geçişin kaymış diskler, artritler ve fıtıklar gibi birçok hastalıktan kaynaklandığını göstermektedir. Dahası, yeni tarımsal işler o kadar zaman gerektiriyordu ki, insanlar buğday tarlalarının yanında kalıcı olarak yerleşmeye zorlandı. Bu tamamen yaşam tarzlarını değiştirdi. Buğdayı evcilleştirmedik, Buğday bizi evcilleştirdi!
Ev (house) anlamında kullanılan Latinceden gelen “domesticate” kelimesi evcilleştirmek anlamına gelmektedir. Peki evde yaşayan kim? Bu buğday olamaz, evde yaşayan insanoğlunun ta kendisidir.
‘Evren’ kelimesi ‘Ev’ anlamına gelen Latin domusundan gelmektedir. Bir evde yaşayan kim? Buğday değil. Bu Sapiens.
Kitap bunun gibi çatırdayan pasajlarla dolu… ve bu:
Tarih, diğerleri tarla sürerken ve su kovalarını taşırken çok az insanın yaptığı bir şeydir.
Konuyla ilgili olarak hoşunuza gideceğini düşündüğüm bir belgeselle sizi baş başa bırakıyorum. İyi seyirler…
Kaynak: Popüler Tarım Bilimleri
Jason Kottke, The invention of farming – https://kottke.org/16/01/the-invention-of-farming [Erişim Tarihi: 22.02.2019]